نکات قابل توجه در ورزش زنان

تربيت بدني وعلوم ورزشي

سيد مرتضي ميرسليمي

افزایش مشارکت دختران و زنان در ورزش ها ، نتایج بسیار مفیدی دارد ، که شامل بهبود سلامتی و آمادگی جسمانی ، افزایش اعتماد به نفس و بهبود حالت های روانی و اجتماعی می شود . هر چند به همراه فوايد ، مضراتي نیز دارد . از نتایج منفی که ممکن است برای دختران و زنان پیش بیاید ، اختلالات تغذیه ای ، قطع شدن قاعدگی و درصد کمی پوکی استخوان است. انبوه اطلاعات اخیر نشان دهنده علایم این سه مشکل در زنان ورزشکار است . درصورتیکه ورزشکاران علایم اولیه این بیماری را نشان ندهند خواسته های اجرایی ورزشی می تواند میل زنان جوان را برای رسیدن به تناسب اندام به صورت غیرواقعی افزایش دهد . افزایش مشارکت زنان در ورزش منجر به شناسایی و پوشش بیشتر رسانه ها به خصوص در سطح حرفه ای از ورزش زنان می شود . فشار برای اجرا در ورزش ها هرگز بیشتر نمی شود ، ولی ورزشکاران برای بدست آوردن پیروزی حاضرند تا هر مقدار تلاش کنند .
اختلالات تغذیه ای :
اصطلاح اختلالات تغذیه ای ، طیف وسیعی از رفتارهای غیرعادی ، اختلالات شدید تغذیه ای ، بی اشتهایی عصبی ، حرص بسیار و خود خوري عصبی و پرخوری اجباری را شامل می شود .
تقلید از الگوهای رفتاری و رزشکاراني که دچار اختلال در تغذیه هستند با وابستگی رفتاری مانند محدودیت در جذب کالری ، گهگاه غذا و استفاده از قرصهای رژیمی همراه است و انجام دادن این موارد می تواند به صورت اجباری پیشرفت کند. عادت بد منجر به اختلال کامل در تغذیه می شود . تحقیقات نشان داده است که سرعت اختلالات تغذیه ای در زنان ورزشکار می تواند به حد 62% برسد .
فقدان قاعدگی :
عدم قاعدگی با مشخصه اصلی فقدان دوره قاعدگی برای حداقل 6 ماه پی در پی معنی می شود . پژوهشگران گفته اند که 2 تا 5 درصد زنان جامعه دچار فقدان قاعدگی هستند و در ورزشکاران این مقدار به 4/3 تا 66 درصد می رسد .
عوامل زیادی می توانند باعث فقدان قاعدگی شوند که شامل : مصرف کم کالری ، ورزش شدید ، چربی کم بدن ، وزن کم ، عوامل ژنتیکی ، بارداری ، فشار روحی و یا عاطفی و اختلال در تغذیه می شوند.
با وجود این دلایل، فقدان دوره قاعدگی منظم ، غیرعادی و مضر است . بسیاری از پزشکان هنوز بر این باورند که فقدان قاعدگی واکنش طبیعی در زنان ورزشکار است و این موضوع نباید باعث نگرانی شود .
یک بررسی نشان داده است که اکثریت زنانی که سه ماه یا بیشتر فاقد قاعدگی هستند باید با دکترهای خانوادگی شان این موضوع را در میان بگذارند و متوجه شوند که فقدان قاعدگی آنها طبیعی است یا نه ، زیرا آنها ورزشکار هستند .
عدم قاعدگی یک مشکل بسیار جدی است که می تواند ریسک ابتلا به پوکی استخوان را در آینده بالا ببرد .
پوکی استخوان :
کم شدن ميزان استروژن که در نتیجه فقدان قاعدگی است می تواند باعث پوکی استخوان در زنان ورزشکار و باعث نارسایی استخوان وتخریب زودرس استخوان شود . اگر ورزشکار این مشکل را درمان نکند ، امکان دارد تراکم استخوان او در سن 20 سالگی با تراکم استخوان یک زن در سن 50 سالگی برابر باشد .
یکی از بیشترین عوامل بر هم زننده نتایج در این سه مشکل زنان ورزشکار ، ظاهراً تخریب برگشت ناپذیر استخوان است و ورزشکارانی که دچار فقدان قاعدگی ( دوره قاعدگی نامنظم یا کمتر از 6 دوره در سال ) هستند ، باید برای ساختن شیوه زندگی متفاوت دلگرمی و تشویق شوند مانند بدست آوردن وزن مناسب، کم کردن فشار تمرین و گرفتن هورمون های متفاوت ، که باعث ايجاد دوباره دوره های منظم قاعدگی شوند .
اما برای ورزشکارانی که دچار فقدان قاعدگی برای مدت 6 تا 12 ماه هستند و متقاعد نشده اند که وقتی استخوان در زیر فشار باشد ، می تواند باعث ضرر و تخریب به خودشان و سلامتی اسکلت بدن شود ، پایه و اساس اندازه گیری تراکم استخوان به وسیله کمیته پزشکی می تواند مفید باشد . به دلیل اینکه آزمایش های چگالی همیشه در یک حالت ثابت نیست ، شیوع پوکی استخوان در فقدان قاعدگی براثر ورزش زیاد و برگشت ناپذیر بودن آن است . این مهم است که ورزشکاران بدانند باید این تخریب و از دست دادن استخوان را برای همیشه تحمل کنند .
پیشگیری و درمان :
در دستور پیشگیری و درمان این سه مشکل ، مربیان و ورزشکاران باید اهمیت و مصرف مفید کالری ، وزن مناسب و مقدار چربی را برای ورزش خاص خود بدانند .
ورزشکاران باید در مورد نتیجه و اثر کم کردن غذای روزانه خود و ورزش بیش ازاندازه برای رسیدن به یک شکل یا فرم مناسب بدنی غیر واقعی ، هوشیار باشند .
آنها احتیاج به دانستن این موضوع دارند که ورزشکاران دارای بدن و فیزیک متفاوتی هستند که و برای هیچ کس نمی توان قالب یا شکل خاصی را معین کرد یا موفقیت را پیش گویی نمود . برای ورزشکاران با اختلال تغذیه ای ، بهترین درمان ، همکاری کردن با تیمی است که دارای نیروهای زیادی شامل پزشک ، دکتر تغذیه ، روانپزشک و ... است .
اگر دوره قاعدگی ورزشکاران از سرگرفته نشود ، آغاز یا تعویض هورمون درمانی با قرص ضدبارداری می تواند مفید باشد . فقدان قاعدگی به تخریب استخوان کمک می کند اما شروع تخریب چگالی استخوانی احتمالاً از هر فردی به فرد دیگری بسیار متفاوت است . بررسی و اندازه گیری چگالی استخوان مثل DEXA مؤثرترین روش برای اندازه گیری چگالی استخوان و یکی از بهترین روش های درمان ، هورمون درمانی است .
آموزش و تعلیم دادن برای پیشگیری درباره این سه شکل زنان ورزشکار بسیار ضروری است . ورزش برای سلامتی دارای فواید زیادی است . اما برای ورزشکارانی که این سه مشکل را به صورت پیشرفته دارند ، خطر آن بیشتر از فوایدش است .
ورزشکاران ، مربیان خانواده ها ، مدیران ورزشی و پزشکان احتیاج به آموزش و تعلیم در مورد علایم هشدار دهنده و خطرات احتمالی اختلال در تغذیه و قاعدگی نامنظم دارند . آموزش وارایه علایم هشدار دهنده و خطرات این سه مشکل ، باید در غالب جزوه ای مدون برای خانواده های ورزشکاران در شروع هر فصل ورزشی اجرا شود .
مربیان زنان ورزشکار باید به صورت مداوم از ورزشکارانشان راجع به وقوع دوره ی قاعدگی منظم شان سوال کنند اگر دوره قاعدگی ورزشکاران مرتب نیست مربیان باید سریعاً مداخله کنند و سلامتی ورزشکار را در دستور کار برای از سر گرفتن سلامتی و دوره منظم قاعدگی فراهم کنند . البته این می تواند یک تعرض به مسایل خصوصی ورزشکاران به نظر آید و بحث کردن در این مورد موضوع ناراحت کننده ای برای بعضی ورزشکاران و مربیان است . ورزشکاران باید به خاطر بیاورند که مربیان فقط مسوول اجرا و یادگیری آنها نیستند . بلکه مسوول سلامتی ورزشکاران در حین تمرین و اجرا نیز هستند . این خوب نیست که مربی به ورزشکار اجازه دهد تا برای رقابت به خودش لطمه وارد کند .
اما مربیان باید بدانند که اختلالات تغذیه ای فقدان قاعدگی و پوکی استخوان اگر غیر قابل درمان شود ، منجر به ناتوانی شدید و آسیب های درونی در حال و آینده ورزشکار می شوند . از این پیامدها نمی توان چشم پوشید . اما نمی توانیم این ورزشکاران را مانند ماشین در نظر بگیریم . آنها افرادی هستند که می خواهیم بهترین باشند چه در زمینه ورزش فعالیت داشته باشند و چه نداشته باشند . ما نیز می خواهیم به همان اندازه مربیان و معلمان ، شیوه زندگی همواره با تندرستی و فعالیت در طول عمر را ارتقا دهیم . همچنین باید تغییرات را در ورزشکاران تشخیص دهیم و نیاز به ورزشکاران عالی داریم ولی آن ها را به هر قیمت نمی خواهیم .